Çocukluk ve ergenlik dönemiyle ilgili en önemli insan haklarından biri yaşama ve gelişme hakkıdır. Bu hak, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin (ÇHS) 6. maddesinde taraf devletlere “çocuğun hayatta kalması ve gelişmesi için mümkün olan azami çabayı gösterme” yükümlülüğünün verilmesiyle güvence altına alınmıştır.
Yaşama hakkıyla ilgili olarak devlete ve eğitim kurumlarına düşen sorumluluk, sağlıklı ve güvenli bir eğitim ortamının oluşturulması ve korunmasıdır. Bu hak ve sorumlulukla ilgili daha geniş bilgiye sağlık hakkı sayfasından ulaşabilirsiniz.
ÇHS’nin taraf devletlerce uygulanmasının izlenmesinden sorumlu olan BM Çocuk Hakları Komitesi, devletlerin “gelişme”yi çocuk ve ergenlerin fiziksel, zihinsel, manevi, ahlaki, psikolojik ve sosyal gelişimini kapsayan en geniş anlamıyla, bütüncül bir kavram olarak yorumlamalarını bekler. Çocukların bu kapsamlı hakkı gerçekleştirebilmeleri için, devletlere önemli sorumluluklar düşmektedir. Bu sorumluluklar arasında:
Çocukların dengeli bir fiziksel ve zihinsel gelişim süreci geçirebilmeleri için gerekli kurumsal kapasitenin oluşturulması ve çocukların gelişim sürecinin izlenmesi,
Çocukların gelişimlerini nasıl sağlayacaklarına ilişkin uygun bilgi ve belgelere ulaşabilmelerinin sağlanması,
Çocukların sağlıklı bir yaşam sürmelerini sağlayacak davranış ve tutumları edinebilmeleri için uygun program ve ortamların oluşturulması,
Toplumsal hayatta gereksinim duyabilecekleri dengeli karar verme, stresle başa çıkma ve uyuşmazlıkları şiddete başvurmadan çözme becerilerini edinebilecekleri program ve ortamların oluşturulması,
Toplumda yapıcı roller üstlenebilecek birikimi edinme fırsatının her çocuğa sağlanması yer almaktadır.
Gelişme hakkının tam olarak gerçekleşebilmesi için eğitim çok önemli bir role sahiptir. Bu rol, uluslararası insan hakları belgelerinde de teyit edilmektedir: ÇHS’nin eğitimin amaçlarını düzenleyen 29. maddesinde “çocuğun kişiliğinin, yeteneklerinin, zihinsel ve bedensel yeteneklerinin mümkün olduğunca geliştirilmesi” ilk amaç olarak yer alır. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi’nin eğitim hakkını düzenleyen 13. maddesinde de “eğitimin insan kişiliğinin ve onurunun tam olarak gelişmesine” yönelik olarak sağlanması öngörülmektedir.
ÇHS’ye ilişkin “Eğitimin Amaçları” başlıklı genel yorumda eğitimin gelişme hakkını desteklemesi için nasıl olması gerektiğine yer verilmiştir. Buna göre, eğitim, çocuğa yaşam becerileri kazandırmalı, insan hakları değerlerini içeren bir kültürü yaygınlaştırmalı, öğrenme kapasitelerini beslemeli ve öz saygısını geliştirecek nitelikte olmalıdır. Örneğin, okullardaki beslenme uygulamalarının sağlıklı bir yaşam için gerekli dengeli beslenme alışkanlıklarını kazandıracak nitelikte olması, değişen dünyada ortaya çıkabilecek sorunların müfredatta yer alması ve insan hakları perspektifiyle işlenmesi bu bağlamda önemlidir.
Gelişme hakkının gerçekleşmesi, çocukluğun farklı dönemlerinde farklı gereksinimler yaratabilir. Örneğin, erken çocukluk döneminde gelişimin sağlanabilmesi için farklı yetenekleri geliştirecek oyunların oynanması gerekirken, ergenlik döneminde cinsel davranışlar ve sağlık açısından riskli alışkanlık gibi konular hakkında doğru bilgilere ulaşılabilen ve açık tartışmaların yapılabileceği ortamların sağlanması gerekmektedir.
İlgili başlıca belgeler:
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme (Türkçe, İngilizce)
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi (Türkçe, İngilizce)
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, Genel Yorum 1: Eğitimin Amaçları (Türkçe, İngilizce)
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, Genel Yorum 4: Çocuk Hakları Bağlamında Ergen Sağlığı ve Gelişimi (Türkçe, İngilizce)
Çarş. Mayıs 13, 2009 6:01 pm